Rękojmia – co warto o niej wiedzieć?

Gdy kupujesz produkt w sklepie stacjonarnym lub internetowym, zyskujesz prawną ochronę w formie rękojmi, która zabezpiecza Cię przed wadliwymi towarami. Mimo że wielu konsumentów miesza to pojęcie z gwarancją, są to dwa zupełnie odrębne instrumenty prawne o różnym zakresie i charakterze. Rękojmia jest ustawowym uprawnieniem każdego kupującego, podczas gdy gwarancja to dobrowolne zobowiązanie producenta lub sprzedawcy. Znajomość swoich praw związanych z rękojmią może okazać się niezwykle przydatna – szczególnie kiedy dochodzi do sporu – i to niezależnie czy jesteśmy w danej sytuacji konsumentem, czy sprzedawcą.

Rękojmia to ustawowa odpowiedzialność sprzedawcy za wady fizyczne i prawne sprzedanego towaru. W polskim prawodawstwie regulowana jest przez Kodeks cywilny, a dokładniej przez przepisy o sprzedaży konsumenckiej. W przeciwieństwie do gwarancji, która jest dobrowolna, rękojmia działa z mocy prawa i nie wymaga dodatkowych deklaracji ze strony sprzedającego – przysługuje automatycznie przy każdej transakcji.

Podstawą rękojmi jest założenie, że towar powinien być zgodny z umową, czyli odpowiadać opisowi, posiadać właściwości próbki pokazanej kupującemu, nadawać się do celu określonego przez kupującego (jeśli sprzedawca nie zgłosił zastrzeżeń) oraz posiadać właściwości typowe dla towarów tego rodzaju. Jeśli produkt nie spełnia tych warunków, uznawany jest za wadliwy.

Wady fizyczne to wszelkie niezgodności towaru z umową, jak uszkodzenia, braki, nieprawidłowe działanie czy niekompletność. Wady prawne występują, gdy towar jest własnością osoby trzeciej, obciążony prawem innej osoby lub gdy jego sprzedaż narusza przepisy prawa – przykładowo, gdy oferowany jest jako oryginalny, a w rzeczywistości jest podróbką.

Czas obowiązywania rękojmi to 2 lata od momentu wydania towaru dla konsumentów, a w przypadku nieruchomości – 5 lat. Warto zaznaczyć, że jeśli wada zostanie wykryta w ciągu roku od wydania towaru, domniemywa się, że istniała ona już w momencie zakupu, co znacznie ułatwia dochodzenie roszczeń.

Kupujący w ramach rękojmi posiada szereg praw, które chronią go przed nieuczciwymi praktykami i wadliwymi produktami. Przede wszystkim może on złożyć reklamację z tytułu rękojmi, wybierając jedno z czterech roszczeń: naprawa towaru, wymiana na nowy, obniżenie ceny lub odstąpienie od umowy (zwrot pieniędzy) w przypadku wady istotnej.

Aby skutecznie skorzystać z rękojmi, kupujący musi zawiadomić sprzedawcę o wykrytej wadzie w rozsądnym czasie. W relacjach konsumenckich termin ten wynosi rok od wykrycia wady, ale nie może przekroczyć dwóch lat od momentu wydania towaru. Kupujący powinien również opisać wadę i określić swoje żądanie, najlepiej na piśmie, zachowując dowód nadania i kopię reklamacji.

Obowiązkiem kupującego jest dostarczenie wadliwego towaru do sprzedawcy, chyba że ze względu na rodzaj rzeczy lub sposób jej zamontowania byłoby to nadmiernie utrudnione. W takim przypadku kupujący musi udostępnić rzecz sprzedawcy w miejscu, gdzie się ona znajduje. Warto podkreślić, że to sprzedawca ponosi koszty transportu w ramach reklamacji, więc kupujący nie powinien ponosić dodatkowych wydatków.

Z kolei sprzedawca ma obowiązek rozpatrzenia reklamacji w ciągu 14 dni kalendarzowych. Brak odpowiedzi w tym terminie jest równoznaczny z uznaniem reklamacji za zasadną. Sprzedawca musi również pokryć koszty wymiany lub naprawy, w tym koszty demontażu, dostarczenia i ponownego zamontowania, jeśli towar był zainstalowany zgodnie z przeznaczeniem. Jeśli sprzedawca uznaje reklamację, ale nie zgadza się z wybranym przez konsumenta żądaniem, może zaproponować inne rozwiązanie. Na przykład, zamiast wymiany może zaoferować zwrot kosztów, ale tylko wtedy, gdy naprawa lub wymiana są niemożliwe, lub wymagałyby nadmiernych kosztów.

Mimo że rękojmia stanowi silne narzędzie ochrony konsumenta, istnieją sytuacje, w których sprzedawca może legalnie odmówić uznania reklamacji. Przede wszystkim, sprzedawca nie odpowiada za wady, o których kupujący wiedział w chwili zawarcia umowy. Jeśli na przykład towar był przeceniony z powodu uszkodzenia i kupujący był o tym poinformowany, nie może później reklamować tego konkretnego defektu.

Sprzedawca może również odmówić uznania rękojmi, gdy wada powstała z winy kupującego – na przykład w wyniku niewłaściwego użytkowania, niezgodnego z instrukcją obsługi lub przeznaczeniem produktu. Podobnie, uszkodzenia mechaniczne spowodowane przez kupującego nie podlegają rękojmi. W przypadku towarów używanych strony mogą umownie skrócić okres rękojmi, jednak nie może on być krótszy niż rok od wydania rzeczy. Jest to często praktykowane przy sprzedaży rzeczy używanych, gdzie trudno określić, czy wada istniała już w momencie sprzedaży, czy powstała w wyniku wcześniejszego użytkowania.

Reklamacja może zostać również odrzucona, jeśli zgłoszona wada jest nieistotna, a kupujący żąda odstąpienia od umowy. W takiej sytuacji sprzedawca może odmówić przyjęcia zwrotu i zaproponować inne rozwiązanie, jak naprawa czy obniżenie ceny.

Rękojmia funkcjonuje nieco inaczej w transakcjach między przedsiębiorcami (B2B) niż w relacjach konsument-przedsiębiorca (B2C). Przede wszystkim, w obrocie profesjonalnym strony mają większą swobodę w kształtowaniu swoich praw i obowiązków, co może prowadzić do ograniczenia lub wyłączenia odpowiedzialności z tytułu rękojmi. W przeciwieństwie do relacji konsumenckich, w transakcjach B2B nie obowiązuje domniemanie, że wada istniała w chwili wydania towaru, jeśli została wykryta w ciągu roku. To oznacza, że przedsiębiorca reklamujący towar musi udowodnić, że wada istniała już w momencie zakupu, co może być trudne, szczególnie w przypadku wad ukrytych.

Terminy na zawiadomienie o wadzie są również bardziej restrykcyjne w obrocie profesjonalnym. Przedsiębiorca musi zgłosić wadę niezwłocznie po jej wykryciu, a w przypadku sprzedaży między przedsiębiorcami obowiązuje wręcz obowiązek zbadania rzeczy – pod kątem kompletności, braku wad itp. – w czasie i w sposób przyjęty przy dobrach tego rodzaju.

Dla sprzedawców znajomość przepisów dotyczących rękojmi jest kluczowa, aby uniknąć potencjalnych konfliktów i problemów prawnych. Przede wszystkim, każdy sprzedający powinien wiedzieć, że odpowiada za wady produktu niezależnie od tego, czy sam je spowodował. Fakt, że sprzedawca otrzymał wadliwy towar od dostawcy, nie zwalnia go z odpowiedzialności wobec konsumenta.

Sprzedawca powinien pamiętać o odpowiednich terminach. Ma 14 dni kalendarzowych na rozpatrzenie reklamacji, a brak odpowiedzi w tym czasie jest równoznaczny z uznaniem żądań klienta. Warto więc stworzyć efektywny system obsługi reklamacji, który pozwoli na ich sprawne i terminowe rozpatrywanie. Ważne jest również, by sprzedawca znał zakres swoich obowiązków. Jeśli reklamacja zostanie uznana, sprzedawca musi pokryć wszystkie koszty związane z wymianą lub naprawą, w tym koszty transportu, demontażu i ponownego montażu, jeśli towar był zamontowany zgodnie z przeznaczeniem.

Sprzedawca powinien również wiedzieć, że ma prawo do regresu względem poprzednich sprzedawców, jeśli wada wynikła z przyczyny tkwiącej w rzeczy sprzedanej. Oznacza to, że jeśli sprzedawca poniósł koszty z tytułu rękojmi, może dochodzić ich zwrotu od swojego dostawcy lub producenta.